Zgodnie z przepisami Konstytucji RP obywatele polscy mają prawo do czynnego uczestnictwa w życiu publicznym i wyrażania zróżnicowanych poglądów oraz realizacji indywidualnych zainteresowań, a także zrzeszania się w stowarzyszeniach zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka i Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich Politycznych.
Ochotnicze straże pożarne zgodnie z art. 15 ustawy o ochronie przeciwpożarowej są jednostkami ochrony przeciwpożarowej, ale również stowarzyszeniami funkcjonującymi w oparciu o przepisy ustawy – prawo o stowarzyszeniach.
Ochotnicze straże pożarne samodzielnie określają swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwalają akty wewnętrzne dotyczące ich działalności w szczególności statut.
Ochotnicze straże pożarne zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym jako stowarzyszenia, nabywają osobowość prawną, czyli zdolność (uprawnienia) do bycia podmiotem praw i obowiązków, obowiązków w szczególności w sferze stosunków majątkowych w obrocie cywilnoprawnym.
Podstawą działalności każdej OSP jest statut przyjęty na walnym zebraniu i zarejestrowany przez właściwy Sąd Rejonowy (Wydział Krajowego Rejestru Sądowego). Do najważniejszych celów i zadań statutowych OSP należy:
- prowadzenie działalności mającej na celu zapobieganie pożarom oraz współdziałanie w tym zakresie z Państwową Strażą Pożarną, organami samorządowymi i innymi podmiotami,
- udział w akcjach ratowniczych przeprowadzanych w czasie pożarów, zagrożeń ekologicznych związanych z ochroną środowiska oraz innych klęsk i zdarzeń,
- informowanie ludności o istniejących zagrożeniach pożarowych i ekologicznych oraz sposobach ochrony przed nimi,
- upowszechnianie, w szczególności wśród członków, kultury fizycznej i sportu oraz prowadzenia działalności kulturalnej i oświatowej,
- wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów o ochronie przeciwpożarowej oraz statutu,
- działania na rzecz ochrony środowiska,
- wspomaganie rozwoju społeczności lokalnych.
